In de rubriek ‘Pareltjes Onder het Stof’ zijn onze redacteurs achterin hun boekenkast gedoken om te speuren naar boeken. De enige voorwaarde is dat het boek niet jonger mag zijn dan drie jaar. Titels die de moeite waard zijn, worden nog eens onder de loep genomen en krijgen de aandacht die zij stuk voor stuk verdienen. Dit keer is het weer de beurt aan Lisa, die een boek onder wel een hele dikke laag stof tevoorschijn haalt: Gysbreght van Aemstel van Joost van den Vondel, een boek uit 1637(!).
In deze rubriek bespreken we telkens een boek waarvan we vinden dat het niet in de vergetelheid mag raken. Boeken die de moeite waard blijven, ondanks dat ze niet meer gloednieuw zijn. ‘Niet gloednieuw’ is een understatement voor het boek van deze aflevering: Gysbreght van Aemstel. Een verhaal uit 1637, over de belegering van Amsterdam in 1300. Willem van Egmond, Diedrick van Haerlem en de beruchte Witte van Haemstede hebben de stad al een jaar belegerd, maar geven nu op. Heel Amsterdam viert feest en is opgetogen. De timing kon ook niet beter zijn, want het is kerstnacht. Heer van Amsterdam, Gysbreght van Aemstel, viert opgelucht kerstmis met zijn familie. De stad is eindelijk bevrijd. Maar dan dringt de vijand met een list toch weer de stad binnen. Amsterdam dreigt een bloedbad te worden. De enige mogelijkheid lijkt een gevecht om leven en dood. Maar Gysbreght wordt geadviseerd iets anders te verzinnen…
Gysbreght van Aemstel is een spannend verhaal, waarbij je de hoofdpersonen langs verschillende lastige situaties volgt. Gysbreght is heer van Amsterdam en daarmee valt de hele stad onder zijn hoede. Dit brengt logischerwijs een enorme verantwoordelijkheid met zich mee en leidt tot moeilijke vraagstukken. Als lezer word je hierin meegesleurd en word je ook telkens aan het denken gezet. Wat zou jij doen als, onder jouw verantwoordelijkheid, een stad vol mensen wordt bedreigd? Dergelijke vragen zijn voor ons natuurlijk nauwelijks te bevatten, maar in Gysbreght van Aemstel komen ze toch voorbij. Joost van den Vondel weet het op subtiele, spannende wijze aan de lezer voor te leggen.
Overigens is Gysbreght van Aemstel een toneelstuk. Dit klinkt misschien, zoals wel meer aan dit boek, ouderwets. Maar bedenk dat J.K. Rowling kortgeleden haar laatste boek in de Harry Potter serie ook in de vorm van een toneelstuk heeft geschreven. Het lezen is even wennen als je een ‘normaal’ boek verwacht, maar meer dan wennen is het niet. Hoewel… Gysbreght van Aemstel is een klassieker van honderden jaren oud. Dit brengt met zich mee dat we een grote tip vooraf hebben: lees de vertaling. Hoewel Gysbreght van Aemstel gewoon een boek van Nederlandse bodem is, is het destijds wel geschreven in zestiende-eeuws Nederlands. Op zich is dat ontzettend leuk om een keer gezien en gelezen te hebben, maar oud-Nederlands is en blijft moeilijker te volgen dan onze huidige taal. Wil je dus gewoon het verhaal lezen? Pak de nieuw-Nederlandse variant. Vind je het wel leuk een keer te zien hoe men toentertijd sprak? Pak dan de dubbel-variant er eens bij – hierin staan zowel de oude teksten als de nieuwe versies. Zoals gezegd is de oude variant wel erg leuk een keer gezien te hebben – want geef toe, stiekem ben je nu best nieuwsgierig hoe de Nederlandse taal toen was. Want een ding kunnen we verklappen: het is erg anders!
Joost van den Vondel werd op 17 november 1587 in Keulen geboren. Vanaf zijn negende woonde hij met zijn Vlaamse ouders in Amsterdam. Hij overleed op 5 februari 1679, wat hem 91 jaar oud maakte. Hij was dus geen echte Amsterdammer, maar in zijn werken leek hij toch wel erg trots op ‘zijn’ welvarende Amsterdam.
Vondel heeft nogal wat werken op zijn naam staan. Een bezig bijtje dus, want hij had daarnaast ook nog eens een eigen winkel en ging later in dienst van de stad Amsterdam als boekhouder van de Bank van Lening. Hij schreef proze, toneelstukken en brieven. Zijn werken volgden de actualiteit meestal perfect en zijn stellige meningen vlocht hij in zijn verhalen mee. Grote invloeden op zijn werk zijn toch wel de Griekse en Romeinse tragediedichters.
Gysbreght van Aemstel is het bekendste toneelstuk van Vondel. Het werd vanaf zijn uitgave bijna jaarlijks opgevoerd. Wegens culturele strubbelingen was daarin een pauze, in de twintigste eeuw, maar op 1 januari 2012 is de draad weer opgepakt. Al zijn werken zijn veelvoudig gedrukt, herdrukt en opgevoerd. We bespreken zijn werk hier dan ook niet voor niets: zijn werk is tijdloos meeslepend.
We willen tenslotte niets verklappen en hebben er dus niet concreet over geschreven, maar het verhaal van Gysbreght van Aemstel bevat ontzettend veel verwijzingen naar een ander wereldberoemd verhaal. Tijdens het lezen zal het steeds een beetje duidelijker worden. Dit geeft het boek nog een extra dimensie; het wordt op den duur bijna een sport om alle verwijzingen te ontdekken. Zodra je het eenmaal doorhebt, blijkt het verhaal echt doordrongen met die verwijzingen, dus voor de fanatieke spoorzoekers onder jullie is dat ideaal!
