Ruim twintig jaar geleden verscheen Richard Russo’s meesterwerk Niemands gek (‘Nobody’s fool’). De roman werd alom geprezen en ook de verfilming was indrukwekkend. Hoofdrolspeler Paul Newman sleepte er zelfs een Oscarnominatie voor in de wacht. Nu heeft Russo (Johnstown, 1949) Allemans gek gepubliceerd. Het is vervolg op Niemands gek, maar dan op zo’n manier geschreven dat het als een op zichzelf staande roman gelezen kan worden. Als je Niemands gek niet kent is er dus geen man overboord.
De roman opent bij de Hilldale begraafplaats tijdens de uitvaart van een lokale rechter. De politiechef, Douglas Raymer, staat zich kapot te zweten in zijn goede pak. De plechtigheid duurt eindeloos lang en Russo benut deze tijd om het plaatsje North Bath en het nabijgelegen Schuyler Springs te (her)introduceren bij de lezer.
Na de begrafenis volgen diverse grote en kleinere rampen die zowel de individuele inwoners als de gemeenschap in zijn totaliteit treffen. Het geeft de roman een tragikomische ondertoon en het maakt Douglas Raymer tot een misantropische semi-held. Hij is nog altijd geschokt door de dood van zijn vrouw Becka een jaar eerder, en de openbaring van haar overspel. Hij wil – met de afstandsbediening van een garagedeur als enige aanknopingspunt – achterhalen met wie ze hem bedroog. Voor een doorgewinterde politieman komt het amateuristisch over. Russo maakt de held van zijn roman dan ook beslist niet mooier dan hij is; Raymer is zo nu en dan een blunderende stoethaspel die (om maar iets te noemen) abusievelijk een oude vrouw op het toilet beschiet. Russo presenteert dergelijke voorvallen als een soort op schrift gestelde slapstick.
‘Lees het nog eens,’ zei Raymer, die weer op zijn kruk schoof. ‘Wij zijn niet gelukkig tot…’ Jeromes stem stokte. ‘Hè?’ zei hij, terwijl hij het kaartje met samengeknepen ogen bestudeerde. ‘Wij zijn niet gelukkig tot…’
‘Tot u niet gelukkig bent,’ maakte Raymer de slogan voor hem af.
Sully – de hoofdfiguur en held uit Niemands gek – heeft inmiddels van een cardioloog te horen gekregen dat zijn hartproblemen dermate ernstig zijn dat hij niet meer heel lang te leven heeft. Hij is zo’n stijfkop dat hij alle behandelmogelijkheden van de hand wijst en zijn fysieke toestand bovendien geheimhoudt voor zijn geliefden.
Ook aannemer Carl heeft een medisch probleem dat hij voor iedereen wil verzwijgen. Hij is aan zijn prostaat geopereerd. Het is puur voor de vorm dat hij soms nog meiden oppikt.
De duistere verhaallijn in Allemans gek mag op het conto van Roy geschreven worden. Hij is de schoonzoon van Sully’s minnares Ruth. Hij komt vervroegd vrij uit de gevangenis, naar eigen zeggen vanwege goed gedrag. Het heeft er echter vooral mee te maken dat de gevangenis overvol zit en er onvoldoende personeel is. Roy claimt dat hij zijn leven gebeterd heeft, maar weet deze illusie slechts enkele uren overeind te houden. En dan heb je nog burgemeester Gus Moynihan, die met een naïef soort optimisme blijft geloven in de mogelijkheid dat zijn psychisch zieke vrouw nog te genezen is. Daarbij valt te discussiëren over de vraag of dit als metafoor dient voor zijn geloof in het herstel van zijn gemeenschap – die met de beste wil van de wereld ook niet als ‘gezond’ te omschrijven valt.
Russo weet de veelheid van losse verhaallijntjes bij elkaar te brengen en tot een mooi, gestructureerd verhaal te ‘vlechten’. Allemans gek is geen uitgesproken spannend boek, maar het verhaal boeit zonder meer. De roman is zonder enige twijfel een standbeeld van Russo’s narratieve vaardigheid. Het verhaal van deze omvangrijke roman beslaat slechts 48 uur; een kort tijdvak vol gebeurtenissen. Russo heeft de roman zorgvuldig opgebouwd en geeft elk personage genoeg ruimte en inhoud, zodat ze allemaal de held van hun eigen verhaallijn zijn. Het lijkt erop dat Russo hiermee geen van de hoofdrolspelers in North Bath tekort wil doen. Een gegeven dat niet anders uitgelegd kan worden dan als uiting van Russo’s grootse talent en toegewijde schrijverschap.
