Als je een willekeurige Nederlandse fan van detective boeken zal vragen naar een aantal van zijn of haar favoriete auteurs zal de naam Robert van Gulik daar hoogstwaarschijnlijk niet in voorkomen. Zijn boeken genieten maar een zeer geringe populariteit en dat is erg jammer. Zijn boeken zijn namelijk echte juweeltjes, zeker voor een ieder die nu wel even genoeg John Grisham, Karin Slaughter of John le Carré heeft gelezen. Daarbij was Van Gulik een zeer veelzijdig man, die detectiveverhalen schreef, de Chinese citer bespeelde en Nederlands ambassadeur in onder meer Koala Lumpur en Tokio was.
Robert van Gulik
Robert van Gulik (1910-1967) studeerde Sanskriet, Chinees en Japans aan de Universiteit Leiden, daarna ging hij in dienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken waar hij als Nederlands ambassadeur onder meer in Japan, China en India werkte. Hij is echter het bekendste geworden met zijn boeken over rechter Tie, een Chinees staatsman die leefde ten tijde van de Tang dynastie (618-907). Van Gulik begon met het vertalen van de oorspronkelijke verhalen over rechter Tie, die uit de 18e eeuw dateerden, tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zijn eerste vertaling kwam uit in het Engels en hij hoopte hiermee andere schrijvers te stimuleren over rechter Tie te schrijven. Toen interesse uitbleef, ging hij zelf verder met het vertalen en zelf schrijven van andere verhalen over rechter Tie, eerst naar het Engels en daarna naar het Nederlands. De Nederlandse vertalingen dateren allen uit de jaren 50 en 60. Zijn eigen fascinatie met bepaalde aspecten van de Chinese cultuur zoals kalligrafie, muziek, alsmede zijn fascinatie met de gibbon, verwerkte Van Gulik dikwijls in zijn boeken.
Rechter Tie boeken
Centraal in deze boeken staat rechter Tie, een historisch figuur van enige significantie in de Chinese geschiedenis. In de boeken is het echter vooral zijn intellect en rationaliteit die van belang zijn. Van Gulik beschrijft de Chinese cultuur van deze dynastie tot in detail, waardoor je als lezer een goed beeld krijgt van hoe het er in die tijd (ongeveer) aan toe ging. Zo was je als rechter eigenlijk een soort detective, die zelf op pad ging om aanwijzingen na te volgen en de misdadiger op te sporen. Daarbij had je gelukkig wel altijd hulp, in het geval van rechter Tie in de vorm van zijn oude wachtmeester Hoeng, twee vechtersbazen Ma Joeng en Tsjiao Tai en ex-oplichter Tao Gan. De dynamiek tussen deze vijf hoofdpersonen is alleraardigst om te lezen en heel goed uitgewerkt door Van Gulik. In de boeken moet de rechter vaak drie misdaden (veelal moorden) oplossen, waarbij ze vaak op enige manier met elkaar verstrengeld blijken te zijn. Bij de latere boeken mengt de rechter zich ook nog met intriges aan het hof van de Chinese keizerin en ook persoonlijke drama’s worden hem niet gespaard.
Andere sfeer
In vergelijking met de bekendere westerse detectives ligt hier de nadruk niet op actie (al zitten er wel goed uitgewerkte vechtpartijen in), of op het whodunit-aspect (al is dat zeker aanwezig), maar meer op de persoonlijkheden van alle betrokkenen en op de verschillende aspecten van de Chinese cultuur of religie. De schrijfstijl doet wellicht wat ouderwets aan, maar daar komt bij dat Van Gulik wel een hele beeldende manier van schrijven heeft, waardoor je als lezer een goed beeld krijgt van persoonlijkheden, plaatsen en gebeurtenissen. Daarnaast zijn er wel zaken waar je als lezer van kan schrikken, bijvoorbeeld het veelvuldig gebruik van (redelijk gruwelijke) martelmethoden als ondervragingstechniek van de rechtbank. Dit was in die tijd een normale manier van ondervragen, ook al komt het nu ontzettend wreed over. Dit alles is als westerse lezer wellicht even wat wennen, maar zeker de moeite waard! Hoewel de boeken wel een onderlinge chronologie hebben, is het niet noodzakelijk deze aan te houden. Wil je dit wel, dan is Fantoom in Foe-Lai het eerste boek op je lijst. Al met al zijn de Rechter Tie-boeken echte aanraders voor liefhebbers van detectives die even geen idee meer hebben welk boek ze nu maar weer uit de kast zullen trekken, of voor mensen die de Chinese cultuur uit de Tang dynastie toevallig wat beter willen leren kennen.
