De vergelijking lijkt wat vreemd.
Toch hebben de schrijvers hun verhalen rond dezelfde tijd geschreven en in elk geval waren een deel van de sociale regels hetzelfde. Waar Trots En Vooroordeel verhaalt over de aristocratische kringen in Engeland, gaat Anna Karenina over de Russische versie van de adel. Beiden rond dezelfde tijd gelezen, vielen er overeenkomsten op.
Trots En Vooroordeel zit ook ‘verstopt’ in Anna Karenina.
Er zijn parallellen te ontwaren tussen Ljewin en Kitty. Ze zijn weliswaar niet de hoofdfiguren in Anna Karenina, maar evenmin zijn het bijfiguren.
In het verhaal van Jane Austen is er Mr Darcy die onthult wie de ware vijand is, Tolstoj gooit er al gauw zelf een spoiler tegenaan in de vertellende trant.
Beiden schrijvers vertolker van verhaal
Overigens zijn zowel Tolstoj als Austen vertolkers als het aankomst op het uitleggen van de gevoelens van hun personages. Af en toe op het belerende af. En Tolstoj doet het met zóveel nagenoeg over-de-top passie, dat het de lezer kan gaan vervelen, waar Austen daar eigenlijk heel bescheiden in blijft. In vergelijking althans.
Koele Austen versus Dramatische Tolstoj
Haar vrouwen, maar überhaupt haar personages laten zich niet vol hysterie en waanzin uit over hoe ze zich voelen. Terwijl Austen toch de vrouw is hier, en je zou verwachten dat zij dus de autoriteit is waar het neerkomt op vrouwelijke gevoelens. In de zin dat Tolstojs personages nog geen minuut zonder elkaar lijken te kunnen. Hun gedachten en gevoelens staan voortdurend op scherp. Dat het boek van Tolstoj dramatisch is, is vooral te wijten aan deze instelling.
Zelfs Marianne Dashwood (ja, van dat andere beroemde boek van Austen, Verstand En Gevoel) was niet zó wanhopig naar ‘haar’ Willoughy. En ja, dat zou genoeg moeten zeggen. Voor wie die boeken kent, tenminste.
Achtergrond
De omschreven scènes zijn prachtig in beide verhalen. Het is volkomen begrijpelijk waarom beide verhalen verfilmd zijn. Veel van de innerlijke strijd is lastig om fysiek weer te geven, wat ongetwijfeld de reden is dat Anna Karenina niet, zoals Austen, ongeveer elke vijf jaar een remake krijgt.
Tolstoj en schrijfregels
Tolstoj houdt zich overigens aan geen enkele schrijfregel die tegenwoordig in opmars is. Hij blijft regels herhalen, heeft voor elk personage minstens drie, maar liever vier namen – die hij gelukkig wel consequent blijft herhalen, maar het blijft verwarrend en irritant weglezen – en hij blijft zoveel uitleggen dat zelf nadenken over wat er nu eigenlijk gebeurt, er vrijwel niet inzit.
En als dat wel kan, valt op hoeveel woede en vergiffenis er in één zin plaatsvinden. Toch gaan de personages van Tolstoj vooral radicaal van ‘ik moet hem vergeven’, naar ‘er moet iemand dood’. Echt, in een milliseconde.
De personages
Austens personages zijn veel bescheidener, goed geoefend in het niet tonen van emoties. Ze worden gevoeld, oh zeker! Maar worden niet getoond. Natuurlijk kan dit liggen aan het feit dat ze Brits zijn, maar eigenlijk denk ik dat vrouwen indertijd geacht werden zo vol drama te zitten als Tolstoj ze omschrijft, terwijl ze dat feitelijk niet waren.
Dat geldt ook voor de mannen trouwens. Tolstoj creëert zijn mannen die zó van elkaar houden en dat ook uitspreken, dat het je verbaast dat er niet eentje wordt omschreven als homoseksueel. Het kan niet zo zijn dat ze toen niet bestonden. De ene ‘Ik hou van je!’ na de andere vliegt je om de oren, evenals het eeuwige gebloos. Niets daarvan bij Austen.
De vrouwen van Jane Austen zijn makkelijk om je in te verplaatsen, wat, zo op papier, veel minder gebeurt bij Tolstoj. Ze hebben hun momenten, zeker, omdat Tolstoj emancipatie van vrouwen eveneens als onderwerp in het verhaal opneemt. Maar dan als discussiepunt tijdens vergaderingen. Van mannen onderling. Bij Jane Austen is het de hinder die vrouwen ondervinden van geen (erf)rechten hebben.
Geloof
Daarnaast speelt de Bijbel een grote rol in Tolstojs boek. De mannen redeneren, vaak heel rationeel, naar welke regels de Bijbel vindt dat zij zich moeten gedragen. Het stemt hen gerust en het kalmeert ze. Meer dan je weet waar mannen/mensen toe in staat zijn. Austens personages doen dat niet. Ze beleven het veel meer van binnen, sporadisch komt er een redenatie uit een zusje naar buiten, maar dat is het ook wel. Het is geen pagina’s aan redetwisten, zoals bij Tolstoj.
