In de rubriek ‘Pareltjes Onder het Stof’ zijn onze redacteurs achterin hun boekenkast gedoken om te speuren naar boeken. De enige voorwaarde is dat het boek niet jonger mag zijn dan drie jaar. Titels die de moeite waard zijn, worden nog eens onder de loep genomen en krijgen de aandacht die zij stuk voor stuk verdienen. Deze week is het weer de beurt aan Lisa, die het boek ‘Het meesterstuk’ van Anna Enquist nog eens uit de kast trok.
Het meesterstuk draait om een ontwrichte familie. Alleenstaande moeder Alma is een moeilijke, stugge vrouw, met een duidelijke voorkeur voor haar zoon Johan. Ze stelt daarmee haar andere zoon, kunsthistoricus Oscar, keer op keer teleur. Johan is een rokkenjagende kunstenaar, die om de haverklap overspel pleegt op zijn vrouw Ellen. Het huwelijk van Ellen en Johan lijkt al in het eerste deel van het boek weinig voor te stellen, maar wanneer het echtpaar een vreselijk verdriet krijgt te verwerken in het tweede deel van het boek, drijft dat ze compleet uit elkaar. Ellen valt in de armen van haar beste vriendin, psychologe Lisa. Johan vindt dat het verdriet van zijn vrouw geen invloed mag hebben op zijn kunst. Hij houdt zijn vrouw daarom op afstand en stort zich volledig op zijn schilderijen (en zijn nieuwste minnares). Wrang genoeg is dit niet zonder succes; zijn nieuwste collectie schilderijen wordt gekozen voor een belangrijke tentoonstelling in een bekende kunstgalerij. Ondertussen heeft zijn broer Oscar er alles voor over om de liefde van hun moeder voor zich te winnen. Als Oscar beseft dat moeder Alma altijd haar Johan voor zal blijven trekken, neemt hij wraak op Johan door een vernietigend artikel te schrijven over diens nieuwste collectie. De familie dreigt uit elkaar te vallen en de opening van de kunsttentoonstelling komt almaar dichterbij. Als Johan daarnaast vader Charles ook uitnodigt voor deze speciale avond, lijkt het einde van de familie daar: broers Oscar en Johan haten elkaar, moeder Alma verandert in een fragiel oud vrouwtje en Ellen verliest zich in haar eigen verdriet.
Het meesterstuk van Anna Enquist bestaat uit drie delen. In het eerste deel maakt de lezer kennis met de hoofdrolspelers Johan, Oscar, Alma, Ellen en Lisa. Al snel wordt duidelijk dat de familie niet functioneert zoals zou moeten; aan alle kanten rammelen de relaties. Het tweede deel van het boek draait om het vreselijke verdriet van Johan en Ellen. Het zet de gebrekkige relaties binnen de familie op scherp. Beide delen leiden naar het dramatische einde in deel drie van het boek. Anna Enquist bouwt bij de lezer een enorme spanning op. Alles in het boek leidt naar die ene avond: de opening van de tentoonstelling. Zonder dat je het als lezer beseft, begint ondertussen de problematiek van de familie te knagen. In je achterhoofd beginnen zich langzaamaan vragen op te stapelen. Enquist stelt niet teleur; de avond van de tentoonstelling beantwoordt alle vragen die je hebt (en meer). Een alles verklarende flashback aan het einde van het boek verheldert alles wat er in het hele boek is voorgevallen. Spanning is in boeken vaak overduidelijk aanwezig en allesbehalve subtiel opgebouwd, maar in Het meesterstuk sluimert de spanning als een onderbuikgevoel op de achtergrond.
Voor de liefhebber van opera knaagt er wellicht nog een gevoel bij het lezen van dit boek: een gevoel van herkenning. Wie dit gevoel heeft; heeft het volledig bij het juiste eind. Het meesterstuk heeft Anna Enquist gebaseerd op de opera Don Giovanni. Rokkenjager Johan vertolkt de rol Don Giovanni, zijn moeder de kille Don Anna en zijn broer Oscar is in de huid van Don Ottavio gekropen. Hoewel Enquist hier en daar vrij is geweest met de verdeling van de operarollen, door soms geslacht en generatie te wijzigen, zijn de verhaallijnen duidelijk terug te vinden. Zelfs de opbouw van het boek gelijkt de opbouw van de opera. Hoewel het boek op zich al een prachtig verhaal is, levert de gelijkenis van met Don Giovanni een intrigerende extra dimensie op.
Anna Enquist legt veel van zichzelf in Het meesterstuk. Enquist is van origine psycholoog, zoals ook Lisa in het boek. Daarnaast kende het leven van Enquist een verschrikkelijk verdriet, dat Enquist in het boek ijzingwekkend heeft beschreven als het verdriet van Ellen. Het boek raakt je, kruipt onder je huid en laat je – zelfs na het lezen van het boek – maar lastig los. Dit is onder meer te danken aan de schrijfstijl van Enquist. Ze schrijft recht door zee, maakt gebruik van rauwe emoties en rake beeldspraak. Doeltreffend en bij tijden wrang, maar altijd even prachtig.
Anna Enquist is het pseudoniem van schrijfster Christra Widlund-Broer. Voordat ze in 1994 met Het meesterstuk haar romandebuut uitbracht, schreef zij als Enquist al vele gedichten. Reeds daarvoor studeerde ze pyschoanalytica en klinische psychologie. Pas op latere leeftijd begon zij met het publiceren van haar literaire werken. Hoewel een laatbloeier, is Enquist er niet minder succesvol om. Ze won al vele prijzen, waaronder de P.C. Hooftprijs en de C. Buddingh’-prijs.
Het meesterstuk krijgt al met al niet voor niets de eretiel van Pareltje. De personages, de achtergrond, de schrijfstijl en de prachtig opgebouwde spanning; allen reden om het boek eens open te slaan en je mee te laten nemen in het wrange spektakelstuk van de familie.
