Recensie: Timbuktu

In Timboektoe, Mali hebben Jihadistische strijders de macht gegrepen. Ze sturen de stad naar hun eigen ideeën over religie waarbij echtbreuk, muziek, mannen met korte broeken en vrouwen zonder handschoenen worden bestraft, soms met de dood. Een eenvoudige herder van acht koeien leeft met zijn vrouw en dochter net buiten de stad in vrede, totdat hij een aanvaring krijgt met een visser. Per ongeluk doodt hij hem, waarna hij in aanraking komt met de nieuwe machtshebbers. Zijn zorgeloze leven is plotseling voorbij.

Timbuktu is een Frans-Afrikaanse productie en is in de westerse wereld vol lof ontvangen: de New York Times spreekt van ‘adembenemend mooi’ en The Guardian noemt het ‘een hartenkreet’. De film werd dan ook genomineerd voor de Oscar van beste buitenlandse film en kreeg zeven ‘Cesars’ – de jaarlijkse filmprijs in Parijs. Timbuktu behandelt een gevoelig, hedendaags thema dat we bijna elke dag in het nieuws voorbij zien komen. Door de pers hebben we een beeld gekregen van de religieuze extremistische strijders en hoe zij steeds meer steden en landen onderwerpen aan hun heilige oorlog. Regisseur en scenario schrijver Abderrahmane Sissako heeft met Timbuktu geprobeerd om een ander beeld te schetsen van deze werkelijkheid.

Timbuktu heeft eigenlijk twee kanten. Aan de ene kant staat het mooie, persoonlijke verhaal van de herder. Dit gaat gepaard met prachtige shots van de Afrikaanse woestijn en fijne muzikale begeleiding. Naast dit verhaal krijgen we ook een inkijkje in de levens van andere personages, zowel van burgers als jihadisten. Er is door al deze losse verhalen niet echt een hoofdlijn te onderscheiden en veel van de verhaallijnen worden niet afgerond. Dat zorgt voor een vrij rommelig geheel wat vanuit het oogpunt van een dramafilm een sterk minpunt is. Echter, de andere kant van Timbuktu is de maatschappijkritische lading die er in zit. We zien bijvoorbeeld Jihadisten als een stel amateurs een video maken voor op internet en burgers voetballen uit protest met een denkbeeldige bal (voetballen en elke andere vorm van plezier hebben is namelijk ten strengste verboden). De ‘slechterikken’ worden hier neergezet als eenvoudige types die het lang niet allemaal zo serieus nemen, en de onderdrukte burgers hebben een behoorlijk grote mond. Dit is niet zoals we het in het nieuws om acht uur zien. Het lijkt erop dat Sissako met de gefragmenteerde vertelling een bepaalde stijlkeuze heeft gemaakt, maar dit komt de uiting van het statement dat hij wil maken niet ten goede. Het is soms onduidelijk of een scène nu avant-garde, komisch, of serieus bedoeld is en daardoor gaat de aandacht naar het thema verloren.

Zoals met bijna elke film speelt de culturele context een grote rol en bij Timbuktu is dat zeker het geval. De vele lof wat deze film in het westen heeft ontvangen kan een gevolg zijn van de thematiek. Immers, als je als hoog aangeschreven filmcriticus een slecht woord rept over zo’n gedurfd en goedbedoeld thema kun je jezelf nog wel eens in de vingers snijden. De warrige vertelling en onduidelijke motivatie van personages doen echt afbreuk aan de totaalbeleving van de film waardoor een negen echt een ongeloofwaardig cijfer is. Maar ook hier moet een kanttekening bij geplaatst worden, want Timbuktu is per slot van rekening een Frans-Afrikaanse productie met een heel eigen (film)cultuur.

Neem bijvoorbeeld het gebruik van taal in de film. Naast Frans en Engels wordt er Arabisch, Bambara en Songhay gesproken. Veel van de details in dialogen berusten op het feit dat er verschillende talen en dialecten gesproken worden waardoor misverstanden ontstaan. Als Nederlands- of Engelstalige mis je deze nuance waardoor een scène een andere lading kan krijgen. Het is goed voor te stellen dat Timbuktu in Parijs en Arabische landen heel anders wordt ontvangen dan in de Verenigde Staten of Nederland. Personages blijven erg vlak, terwijl dat voor een geboren Arabischsprekende misschien wel meevalt. Het punt wat dus zeker belangrijk is om in het achterhoofd te houden in alle lovende kritiek van deze film is dat Timbuktu eigenlijk niet objectief beoordeeld kan worden in het westen en door westerse critici. Daarvoor bevat Timbuktu teveel nuance uit eigen cultuur.