Sci-fi alfabet: F van Filosofie

Sciencefictionfilms zijn er in alle soorten en maten. Van buitenaardse wezens tot robots en van mutanten tot dystopieën. Na uitgebreid het horrorgenre behandeld te hebben vonden wij het tijd om het alfabet opnieuw langs te gaan met sciencefictionfilms. Elke letter staat voor een woord waarbij we een paar typerende films hebben geselecteerd.

Bij het sci-fi alfabet van deze week staan we stil bij de F van Filosofie. Science fiction films gaan niet alleen over futuristische technologieën en ruimtevaart, maar dragen vaak een bepaalde filosofie met zich mee. In de ene film is dat sterker dan in de ander, en in dit artikel worden enkele opvallende films uitgelicht.

District 9 (2009) 

Neill Blomkamp stond onlangs nog met Chappie in de schijnwerpers, maar District 9 is zeker zijn debuut waarin een kritische houding naar de maatschappij wordt aangenomen. In de nabije toekomst is een buitenaards ras op aarde terecht gekomen, maar in plaats van Aarde over te nemen weet de mensheid de aliens in bedwang te houden. Ze leven in sloppenwijken in Zuid-Afrika en worden ze uitgebuit en behandeld als vuil. Als blijkt dat de biotechnologie van de aliens erg waardevol kan zijn dreigt de situatie uit de hand te lopen.

Naast dat District 9 wordt gezien als baanbrekend in het genre van de mockumentary draagt het een sterke moraal met zich mee. Er zijn veel parallellen te vinden met de apartheid en het dwingt je na te denken over racisme, macht en uitbuiting. Door aliens in te zetten in plaats van een achtergesteld volk wordt ineens veel duidelijk, én het levert een bijzondere science fiction film op.

Idiocracy (2006)

Het is de vraag of Idiocracy echte science fiction is, maar aangezien het zich in de toekomst afspeelt en gaat over een dystopie gaan we er voor het gemak maar even van uit. In de huidige tijd komt Joe Bauers, een doorsnee Amerikaan, bij de overheid terecht als proefkonijn voor een experiment waarbij hij wordt ingevroren. Helaas wordt hij vergeten en vijftig jaar later ontwaakt hij in een wereld waarin de mensheid steeds dommer is geworden. Ineens is Joe de meest slimme mens in een wereld die totaal niet meer functioneert.

Mike Judge, de man achter Beavis and Butthead, weet op een komische wijze een verontrustend toekomstbeeld te schetsen. Als uitgangspunt neemt hij het feit dat slimme mensen over het algemeen minder of geen kinderen krijgen, wat generaties later zou resulteren in alleen nog maar domme mensen. Dat is toch wel een beeld waar je even bij stil blijft staan. Tussen alle dystopieën die veroorzaakt worden door kometen, buitenaardse aanvallen, milieurampen of oorlogen is Idiocracy een vreemde eend in de bijt, die gek genoeg het meest plausibel lijkt.

Gattaca (1997)

Een iets oudere film die een dystopie schetst die inmiddels waarheid lijkt te worden is Gattaca. In deze wereld is je identiteit je DNA en andersom: overal waar je komt moet je je legitimeren met je DNA en kinderen worden ontworpen tot op het DNA-molecuul precies. In deze ultra-gecontroleerde wereld bestaat een handjevol ‘godskinderen’ die nog op de oude manier zijn geboren, en Vincent is er daar één van. Om zijn droom om astronaut te worden na te jagen besluit hij het systeem te omzeilen door zich als iemand anders voor te doen.

Het feit dat veel van de verbeelde technologieën inmiddels bestaan (zelfrijdende auto’s, velden met zonnepanelen) zorgt voor een onaangenaam gevoel over de rest van de wereld die wordt verbeeld. Het is inmiddels al mogelijk om erfelijke ziektes uit het DNA van je kind te ‘filteren’ of om te kiezen tussen jongen of meisje, dus hoe lang gaat het nog duren voordat je je eigen kind kan ontwerpen? Zonder dat de film er nadruk op legt laat Gattaca je nadenken over mensverbetering en ethiek. Het stelt ook vragen bij de toekomst van de mensheid: waar willen we heen?

Her (2013)

Het rijtje van filosofische science fiction films wordt afgesloten met een recente film: Her. Hierin schaft de eenzame schrijver Theodore in de nabije toekomst een nieuw softwarepakket aan voor zijn computer, smartwatch en telefoon. Dit ‘operation system’ of ‘OS’ is zodanig slim dat je er hele gesprekken mee kan voeren. Al snel krijgt hij een sterke band met zijn virtuele assistent, tot op het punt dat hij verliefd raakt.

De filosofische vraag die Her hier stelt is natuurlijk: kan een mens een relatie aangaan met een robot of software? Met grote ICT bedrijven wordt spraakherkenning al bijna dagelijks gebruikt door veel mensen, neem bijvoorbeeld Siri op de iPhone. We praten steeds meer digitaal met elkaar en we laten onze agenda ordenen door de computer. Her maakt van dit hedendaagse fenomeen een romantisch verhaal, dat toch een rauw randje heeft.  Aan het eind van de film wordt je ook nog eens getrakteerd op een verontrustend toekomstbeeld van wat er gebeurt als software té slim wordt. Moeten we ons zorgen maken?

Dat was weer genoeg stof om over te filosoferen. Volgende week gaan we gewoon door met het alfabet en komen we uit bij de letter G. Welk onderwerp we dan voor je in petto hebben houden we nog even geheim.