Tweeëntwintig jaar oud, maar nog steeds actueel
Inmiddels alweer ruim twintig jaar geleden verscheen deze toch wel controversiële film, maar het heeft al die tijd zijn actualiteit niet verloren. Nog steeds speelt fascisme en racisme een grote rol in Amerika, zeker deze laatste jaren, waar angst wordt ingepeperd voor o.a. illegale immigranten en het sluiten van de Amerikaanse grenzen, met name tussen dit land en Mexico. Daarom vandaag in de Uit den Ouden Doosch-rubriek deze film.
American History X gaat over Derek, een man die er onder andere door zijn opvoeding en de dood van zijn vader racistische standpunten op nahoudt. Hij is aangesloten bij de neonazistische groep genaamd Disciples of Christ, die vaak agressieve daden tegenover de zwarte en Mexicaanse gemeenschap plegen. Als zijn jongere broer Danny drie zwarte Crips-leden ontdekt die de auto van Derek proberen te stelen, pleegt Derek zware mishandeling en belandt daardoor voor drie jaar in de gevangenis.
Van kortzichtig naar nadenkend
Eenmaal daar ontstaat er tussen hem en een zwarte medegevangene een vriendschap en komt Derek tot het besef dat zijn insteek van de maatschappij aan alle kanten rammelt. Intussen klimt zijn broertje Danny steeds verder op in de D.O.C. en staat Derek tegenover een uitdaging om zowel zichzelf als zijn broertje los te weken uit die gemeenschap.
De reden waarom deze film controversieel wordt genoemd is omdat de film nergens echt doekjes om windt. Het is geen feelgood, er wordt niets geromantiseerd en het is op een flink aantal punten behoorlijk gewelddadig en choquerend. Zeker als je kijkt naar de Amerikaanse standaarden (van die tijd), waar de meeste films die een dergelijk onderwerp vertolken scènes als de mishandeling die Derek pleegt en de scène van zijn traumatische gebeurtenis in de gevangenis nooit aan zouden durven.
Realistische kijk op racistisch gedachtegoed
Dit is ook meteen de kwaliteit van de film, want de makers weten hiermee goed te laten zien hoe flinterdun de standpunten van neonazi’s zijn; zonder de groepsdruk waarin ze elkaar constant bevestigen en versterken blijft er maar weinig steekhoudends over van dergelijke opvattingen. Ook wordt er duidelijk laten zien dat neonazistische opvattingen gestoeld zijn op angst.
Vooral het personage van Derek, die vertolkt wordt door Edward Norton, en de rol van zijn jongere broer Danny, vertolkt door Edward Furlong, zijn steengoed neergezet. De persoonlijke ontwikkeling die Derek doormaakt en het moment wanneer hij beseft dat zijn opvattingen en standpunten niet zo zwart-wit zijn als gedacht, weet Edward Norton heel goed te laten zien.
Goed nagedacht over de cinematografie
De film is opgedeeld in twee stukken, waarvan het eerste deel is opgenomen in zwart-wit en het tweede deel in kleur. Hiermee wordt ook gelijk metaforisch de scheiding aangegeven van Dereks kijk op zichzelf en de wereld voor zijn traumatische moment in de gevangenis en hierna. Wat er precies gebeurt kun je beter zelf uitvinden, het zou een spoiler zijn om het hier weg te geven. Initieel ziet hij alles ook zwart-wit; er bestaat geen middenweg binnen zijn radicale gedachten. Ook zou je kunnen zeggen dat het gedeelte waar de film in kleur is staat voor zijn innerlijke balans.
Al met al is deze film dus nog steeds de moeite waard om te kijken, zeker als je deze nog niet gezien hebt. Het plot zit goed in elkaar, de (naargeestige) sfeer wordt heel goed neergezet door met name de acteurs en ook het thema is er eentje die nog altijd actueel is.
